تلاشی شرم آور برای پنهان کردن هولوکاست ارمنیان رابرت فیسک* – ترجمه: آرسن نظریان

صدمین سالروز حمله نیروهای متفقین به ترکیه در ۱۹۱۵ را برای سرپوش گذاشتن بر خاطره کشتارهای جمعی شهروندان ارمنی امپراتوری عثمانی، یعنی اولین هولوکاست (نسل کشی) قرن بیستم، به کاربرد.

ایندیپندنت – دوشنبه، ١٩ ژانویه ٢٠١۵ – با نزدیک شدن یادواره صدمین سالگرد نبرد گالی پلی(1) طی جنگ جهانی اول، سالگرد واقعه هولناک دیگری در طول همان جنگ در خطر نادیده گرفته شدن قرار گرفته است.

هنگامی که رهبران جهان، ازجمله پرنس چارلز و نخست وزیران استرالیا و نیوزلاند، به دعوت دولت ترکیه برای گرامی داشت شهدای نبرد گالی پلی در جنگ جهانی اول به این کشور سفر می کنند، ارواح یک میلیون و نیم نفر از ارمنیانی که در طی همان جنگ به دست دولت خودشان به شهادت رسیدند، آنها را همراهی خواهند کرد.

در یک اقدام احمقانه بیسابقه، دولت ترکیه درنظر دارد صدمین سالروز حمله نیروهای متفقین به ترکیه در ١٩١۵ را برای سرپوش گذاشتن بر خاطره کشتارهای جمعی شهروندان ارمنی امپراتوری عثمانی، یعنی اولین هولوکاست (نسل کشی) قرن بیستم، به کاربرد. دولت ترکیه هم اکنون به ١٠٢ کشور برای شرکت در یادواره نبرد گالی پلی در روز ٢۴ آوریل – یعنی همان روزی که ارمنیان هر سال یاد شهدای نسل کشی اجدادشان به دست دولت عثمانی را گرامی می دارند – دعوت نامه فرستاده است(2) .

رجب طیب اردوغان، رییس جمهور ترکیه، طی اقدامی که می بایست بداند رد خواهد شد، برای آقای سرژ سرکیسیان، رییس جمهوری ارمنستان، بعد ازاینکه سرکیسیان از او دعوت کرده بود که در مراسم یادواره نسل کشی – که طبق معمول در روز ٢۴ آوریل در ارمنستان برگزار می شود- شرکت کند، برای شرکت در سالگرد گالی پلی دعوت نامه فرستاد.

اقدام آقای اردوغان فقط یک شیطنت دیپلماتیک نیست. ترکها و هرکس دیگری خوب می دانند که پیاده شدن لشکریان متفقین در گالی پلی از روز ٢۵ آوریل – یعنی روز بعد از تاریخی که ارمنیان به عنوان آغاز نسل کشی مراسم یادبود برگزار می نمایند، شروع شد. گفتنی است که استرالیا و زلاند جدید همواره در روز ٢۵ آوریل را به عنوان سالگرد آنزاک (3) برگزارکرده اند. حتی، دوسال پیش، عبدالله گل، رییس جمهور وقت ترکیه، روز ١٨ مارس ٢٠١٣ را به عنوان نودوهشتمین سالگرد جنگ بزرگ اعلام کرد – روزی که وینستون چرچیل، وزیر نیروی دریایی وقت بریتانیا، دستور بمباران شبه جزیره داردانل را صادر نمود. دو سال پیش، هیچکس در ترکیه به یاد نیآورد که ٢۴ آوریل روز این یادواره است!

واقعیت اینست که ترکها از این می ترسند که سال ١٩١۵ به عنوان سالی در افکار عمومی نقش بندد که در آن کشورشان به جنایات هولناکی علیه بشریت دست زد، جنایاتی که طی آن صدها هزار مرد و زن و کودک از دم تیغ گذشتند، زنان مورد تجاوز واقع شدند و سپس همراه کودکانشان در کاروانهای مرگی که به صحاری شرق سوریه فرستاده می شد، تلف گردیدند. طنز تاریخ تکرار این کشتارها و بی رحمی ها را در همان صحاری مرگ به ارتش نسل کش داعش به ارث گذاشته است. نیروهای داعش، حتی به بنای یادبود نسل کشی ارمنیان در دیرالزور سوریه رحم نکرده و آنرا منفجرساختند.

انتخاب روز ٢۴ آوریل برای بزرگداشت شهدای نسل کشی برای این بوده است که در این روز نیروهای امنیتی ترک آغاز به دستگیری نخبگان جامعه ارمنی، نویسندگان، آکادمیسین ها، حقوقدانان، روزنامه نگاران، پزشکان و غیره در قسطنطنیه، پایتخت امپراتوری، نمودند.

همانند مورخان راستگرا و تجدیدنظرطلب آلمانی که منکر هولوکاست یهودیان هستند، ترکیه همواره از قبول مسئولیت دولت عثمانی برای بزرگترین جنایت علیه بشریت طی جنگ جهانی اول سرباز زده است. هولوکاست ارمنیان، که از ١٩١۵ شروع و تا ١٩١٧ ادامه یافت، توسط صدها مورخ و پژوهشگر با شهرت جهانی و بسیاری از کشورهای اروپایی تایید و شناخته شده است. فقط دولت آقای تونی بلر بود که طی یادواره جهانی هولوکاست در لندن از شناسایی کشتارارمنیان امپراتوری عثمانی به عنوان یک نسل کشی (ژنوسید) خودداری نمود.

شمار قابل ملاحظه ای از پژوهشگران شجاع ترک – که به خاطر صداقت و شهامتشان مورد بی مهری هموطنان و دولت خود واقع شده اند – اسناد و مدارک تاریخی عصر عثمانی را مطالعه نموده و ثابت کرده اند که در دوره مورد بحث از مراجع حکومتی قسطنطنیه (اکنون اسلامبول)، دستوراتی مبنی بر انهدام جوامع ارمنی به حکام و فرمانداران محلی فرستاده شده است. بعلاوه، پرفسور ایهان اختر، استاد دانشگاه بِلگی اسلامبول، مطالب زیادی راجع به شجاعت و فداکاری ارمنیانی که در ارتش عثمانی خدمت می کردند و در نبرد گالی پلی نیز علیه متفقین جنگیدند، نوشته است. ایشان، از جمله زندگی سرکیس توروسیان، افسر ارتش عثمانی را به رشته تحریر درآورده و شرح داده است که توروسیان با وجود اینکه از دولت عثمانی نشان شجاعت دریافت کرده بود، لکن، دولت حتی به والدین و خواهر چنین فردی رحم نکرد و آنها را نیز مشمول برنامه نسل کشی قرارداد. بعد از انتشار این مطالب، نظامیان و شماری از آکادمیسین های ترک، ضمن محکوم کردن پرفسور اختر، ادعا کردند که ارمنیان هیچ گاه در کنار ترکها نجنگیده اند. ژنرالهای ترک علی رغم همه اسناد و مدارک موید، ازجمله تصویر افسر یادشده در اونیفرم نظامی عثمانی، منکر وجود چنین شخصی شدند.

اما چون تیر نفی و انکار به سنگ نخورد، ترکیه اکنون داستانش را عوض کرده است. اخیرا، مولود چاوش اوغلو، وزیرخارجه ترکیه اذعان کرده است که گروههای اقلیتی دیگر، ازجمله عربها و ارمنیان، نیز در نبرد گالی پلی جنگیده اند. وی چنین اظهارداشت: ما [ترکها و ارمنی ها]، باهم در گالی پلی جنگیدیم. به این خاطر است که برای پرزیدنت سرکیسیان هم دعوت نامه فرستاده ایم…». آقای سرکیسیان در پاسخ به این دعوت به سرنوشت خانواده افسر ارمنی در ارتش عثمانی نیز اشاره نموده و به همتای ترک خود یادآوری نمود که «صلح و دوستی در وهله اول باید متکی به شهامت پذیرفتن تاریخ خود باشد. هریک ازما موظف است تاریخ واقعی را به نسلهای آتی کشورش انتقال دهد تا از تکرار جنایات و فجایع مشابه جلوگیری و زمینه برای نزدیکی و همکاری میان ملتها، به ویژه ملتهای همجوار، آماده گردد».

همانطور که گفته شد، ارمنیان روز ٢۴ آوریل – یعنی روزی که اتفاقی در گالی پلی نیفتاد – را به عنوان روز مراسم یادبود نسل کشی قرارداده اند، زیرا در این روزبود که برنامه نسل کشی با یورش شبانه به منازل صدها روشنفکر و نخبه جامعه ارمنی و دستگیری و حبس دسته جمعی آنها در زیرزمین مقر پلیس قسطنطنیه، سپس تبعید یا اعدام آنها، آغاز شد. اینها اولین قربانیان ژنوسید ارامنه بودند. طنز تلخ دیگر تاریخ چنان شکلی به خود گرفت که محل حبس اولین شهدای نسل کشی اکنون تبدیل به «موزه هنرهای اسلامی» – یک جاذبه توریستی – شده است که احتمالا در برنامه بازدید پرنس چارلزومیهمانان عالیرتبه دیگر نخواهد بود. روز ٢۴ آوریل درواقع آغاز دستگیریها، تعقیبها، شکنجه ها و تبعید ارمنیان به چهارگوشه جهان بود.

سهم پرفسور اختر، و نیز تانر آغشام، مورخ شهیر ترک، در واکاوی تاریخ ارمنیان ترکیه تقریبا بی نظیر است. اینها، به تنهایی، با پژوهشهای مستمر و پیگیرشان علی رغم فشار عظیم سیاسی و امنیتی برای ساکت کردن آنها، شمار عظیمی از هموطنانشان را وادار به بحث و گفتگو راجع به رویدادهای هولناک ١٩١۵ نمودند. براثر این آگاهی و بیداری، بسیاری از ترکها به واکاوی تاریخ خانوادگیشان پرداخته و کشف کرده اند که مادربزرگشان از ارمنیان «مسلمان شده» بوده و یا طی کشتارها، زمانی که دختر جوانی بوده اند، توسط نظامیان ترک از دست والدینشان ربوده شده اند. پرفسوراختر، هم چنین به سربازان و نظامیان ارمنی تبار دیگری که در ارتش عثمانی جنگیدند، اشاره کرده است. ستوان سورمنیان، که خاطراتش را سالها پس از مرگ توروسیان، در بیروت منتشر ساخت، یکی دیگر از افسران برجسته ارمنی در ارتش ترکیه بوده است.

پرفسور اختر می گوید: «اگر شما می خواهید یاد سربازان و افسران ارمنی را که در دفاع از میهن خود (ترکیه) در ١٩١۵ جان باختند گرامی بدارید، اسقف اعظم اسلامبول را دعوت کنید. دعوت از رییس جمهور ارمنستان چه مناسبتی دارد؟ اجداد او در ١٩١۵ احتمالا در ارتش تزاری خدمت می کردند. بعلاوه، تا آنجا که می دانم، آقای سرکیسیان از اهالی قره باغ است. آقای سرکیسیان دعوت اردوغان را به حق توهینی به خود می تواند تلقی کند…».

به هرجهت، قهرمان ترک گالی پلی، کسی جز سرهنگ مصطفی کمال – بعدتر، آتاتورک، بنیانگزار دولت نوین ترکیه – نبود. لشکر ١٩ گالی پلی تحت فرماندهی این افسر، به علت تعداد زیاد عربهایی که در آن خدمت می کردند، به عنوان «لشکر حلب» مشهور بود. آتاتورک، خود در کشتارهای جمعی ارمنیان در ١٩١۵ شرکت نداشت(4)، اما تعدادی از نزدیکان او دستی در برنامه نسل کشی ارمنیان داشتند، واقعیتی که بر تاریخ کشور ترکیه سایه می اندازد. از طرفی، شکست مفتضحانه نیروهای متفق در گالی پلی نیز، بر کاریر سیاسی بعدی وینستون چرچیل سایه افکند. این هم واقعیتی دیگر است که هزاران استرالیایی و نیوزلاندی، که در آوریل آینده به صحنه جنگ صدسال پیش خواهند آمد، به آن وقوف دارند. اینکه آنها چقدر از واقعیت بسیار هولناکتر دیگر صد سال پیش در همان روزآگاهی خواهند یافت، مساله ای دیگر است.

منبع:

http://www.independent.co.uk

* نویسنده و روزنامه نگار انگلیسی. بیش از 20 سال خبرنگار روزنامه معتبر ایندیپندنت در بیروت بوده است. به زبان عربی نیز آشناست و تا کنون هفت بار جایزه روزنامه نگار بین المللی سال انگلستان را از آن خود کرده است.

– (1) نبرد گالی پلی (به ترکی چاناق قلعه)، Battle of Gallipoli ، که از آوریل ١٩١۵ شروع و تا 9 ژانویه 1916 طول کشید. جنگی بود که بین کشور عثمانی و نیروهای ائتلافی انگلستان، فرانسه، استرالیا و زلاند نو در تنگه داردانل درگرفت و با پیروزی نیروهای عثمانی به پایان رسید. از آنجایی که دولت عثمانی به نفع آلمان وارد جنگ شده بود، دول متفق برآن بودند که با تصرف بغاز داردانل راه ارتباطی با روسیه را باز نگه دارند. گفته می شود که مجموع تلفات این جنگ (با احتساب زخمی ها) حدود نیم میلیون نفر از هردوطرف بوده است. در برخی از کشورها مانند استرالیا، زلاند نوو ترکیه، هرساله این نبرد گرامی داشته می شود.

– (2) درمورد این هولوکاست می توانید به پیوندهای زیر از همین نویسنده مراجعه کنید.

http://www.independent.co.uk

ANZA- (3) مقصود نیروهای نظامی استرالیا و زلاند نو که برای این نبرد به اروپا غزام گردیدند.

– (4) حتی در مصاحبه ای قتل عام شهروندان مسیحی ترکیه توسط حکومت ترکهای جوان را محکوم کرد:»من همه را می کشم. من باید تمامی اعضای حزب «اتحاد وترقی» را نابود سازم .هم اینان بودند که با سیاستهای ننگین خود بیش ازیک میلیون مسیحی را به سوی کوچ اجباری وهلاکت سوق دادند». در مصاحبه با نشریه «لوس آنجلس اگزمین» در 1926(م).