از نهضت ویدائی تا رهائی زن

 

من هشتم مارس را "روز زن" نمی نامم و به وجود روز زن اعتقادی ندارم چرا که زن بخاطر زن بودن مزیتی بر مرد ندارد تا بخاطر آن ستایش شود و تبریک بگیرد. هشتم مارس روز جهانی مبارزه با تبعیض های جنسی علیه جنس زن و برای آزادی زن از مالکیت جنسی مرد و کسب حقوق و فرصت ها و امکانات شکوفائی برابر با مردان است. تبریک چنین روزی به زنان بخاطر زن بودن شان، مسخ مهفموم  و مضمون این روز است. من هشتم مارس را به زنانی تبریک می گویم که آگاهانه در این پیکار دشوار درگیر و سهیم اند؛ و ترجیح می دهم وجود زنانی را که خود را به قله رهائی رسانده اند به هشتم مارس تبریک بگویم.

به مناسبت نزدیکی هشتم مارس 2018 چند نکته را در رابطه با جنبش زنان ایران علیه تبعیضات جنسی، با همراهان و همرزمان ام در میان می گذارم.

 

1- شناختن، افشا  و بازگو کردن ستم های جنسی کار مهمی است، اما این هم که جنبش زنان در واکنش به این ستم در چه موقعیت و مرحله ای است اهمیت دارد. زنان ایران که علاوه بر همه تبعیضات نظام و فرهنگ مردسالارانه و پدر سالارانه، در  چنبره  قوانین شریعت و آپارتاید جنسی سازمان یافته ی یک دولت سرکوبگر هم گرفتار آمده اند، در شرائط بسیار سختی به سر می برند و به همان نسبت نیز مبارزه شان با ستم جنسی در این ابعاد و در مقابل دولتی دینی که از این تبعیضات بمثابه یکی از پایه های ارزشی و هویتی خود دفاع می کند، مثل کندن صخره با ناخن، دشوار و دردناک است. مقاومت منفی و نافرمانی در زمینه هائی نظیر حجاب اجباری و مبارزات غالبا انفرادی و با چنگ و دندان اما در ابعاد گسترده در زمینه های دیگری مثل حق طلاق یا سرپرستی فرزندان یا نجات از مجازات های سبعانه قرون وسطائی، از روز تأسیس جمهوری اسلامی تا به حال یک دم تعطیل نشده است.

2- در ادامه ی همین مبارزات مستمر، در ششم دی ماه 1396 ویدا موحد روسری اش را چنان که موشی طاعونی را  با انبر از دُم اش بگیرند که در اتش بیاندازند، بر سرچوبی کرد و در بالای جعبه تقسیم تلفن به نمایش عابرین خیابان انقلاب در تهران گذاشت. او برای نخستین بار در تاریخ، پارچه ی سفید بر سر چوب را  از علامت صلح و تسلیم، به پرچم طغیان و تمّرد تبدیل کرد. بی باکی این زن جوان با داشتن کودکی نوزده ماهه، چیزی کم از رقصیدن در کام سوسمار نداشت. ویدا موحد  در کتاب تاریخ مبارزات زنان ایران ورقی تازه گشود و مثل همه مبتکران و پیشتازان، الهام بخش زنان دیگری شد که هر یک با تکرار کار او و خطر کردن خواسته و دانسته، یکبار دیگر ترادف نترسی با "مردانگی" را به سُخره گرفتند.

3- جنبش ویدائی را، با همه تأیید و تحسین و شور و هیجانی که در میان زنان و مردان مخالف حجاب اجباری، و هول و ولائی که  در رژیم ضد زن ایجاد کرده است، نباید بیش از یک حرکت سمبولیک بها داد. این جنبش، فقط حجاب را که در رژیم جمهوری اسلامی مظهر و علامت اختصاری تمامی جوانب کهتری زن از هرجهت در ایدئولوژی و قوانین و رفتارهای تبعیض آمیز رژیم اسلامی است بر سر چوب کرده است. این اعتراض به حجاب، البته اعتراض به همه جوانب تبعیض های جنسی و سرکوبگری علیه زنان در جمهوری اسلامی را در خود مستتر دارد؛ اما اعتراض مستتر کافی نیست. حکومت را باید با تمامی مطالبات آزادی خواهانه و برابری طلبانه ی زن ها به چالش کشید و نگذاشت پشت روسری رو پنهان کند. همه مطالبات باید به صراحت و با صدای بلند در عرصه مبارزات علنی امروزی مطرح شوند. یکی از ضرورت های  گذار از سمبل روسری به لیست صریح و تفصیلی مطالبات زنان این است که ابعاد تبعیض و ستمی که این رژیم بر زنان روا می دارد، توسط خود زنان در همان " مظهر" خلاصه نشود، گوئی که دردشان همان روسری و خواست شان افشاندن موهاست. جنبش زنان نباید به جنبش علیه حجاب تقلیل داده شود. در عرصه عمومی و در چشم زنان و مردان عابر در خیابان ها هم ای بسا همین برداشت به وجود می آید و نقبی از روسری به ستم هائی که بر زنان می رود زده نمی شود. آن ها فقط پارچه ی سر چوب را می بینند و بقول ضرب المثل معروف، انگشت را نگاه می کنند و نه ماه را که انگشت نشان می دهد.

4- حجاب اجباری، تنها در حکومت دینی است که مظهر و نماد همه تبعیضات و ستم ها بر زنان است. زنان از همین امروز باید خود را برای چالش با  رژیم های لائیک که حجاب را اجباری نمی کنند مجهز و آماده کنند. زنان ایران برای نبرد با ستم جنسی تنها با رژیم دینی و قوانین شریعت رو به رو نیستند. ساختار و فرهنگ پدرسالار و مرد سالار را جمهوری اسلامی حمایت و تقویت کرده ولی به وجود نیاوده است. نباید لحظه ای غافل شد که طرفدران مرد سالاری و پدرسالاری بمراتب بیش تر از طرفداران جمهوری اسلامی اند! نه فقط مردها بلکه همچنین بخش بزرگی از خود زن ها حامل فرهنگ و سنن پدرسالارانه و مرد سالارانه اند که باید آگاهی داده شوند وآموخته شوند. نظام سرمایه داری - چه بومی و چه امپریالیستی، و بورژوازی - چه سنتی و چه مدرن - نیز از نابرابری  و تبعیضات جنسی برای بهره کشی کم خرج تر و پر سودتر دفاع کرده اند و خواهند کرد. لغو قوانین ضد زن تا جمهوری اسلامی هست، ممکن نیست، اما لغو قوانین ضد زن بعد از سرنگونی این رژیم هم فقط  حد اقلی از مطالبات جنبش فمینیستی  رهائیبخش و اجتماعی سوسیالیست می تواند باشد. برای برابری حقوقی زنان  با مردان و رهائی شان از پدر سالاری و مرد سالاری و از مالکیت ناموسی مرد بر زن، و نیز رهائی از سؤ استفاده سرمایه داری از درجه بندی جنسی شهروندان، بسیار چیز ها باید تغییر کنند: حکومت، قوانین، ساختار و مناسبات اجتماعی، خانواده، سنت ها و فرهنگ و اخلاق.

5- جنبش ویدائی، نمی تواند توده ای شود. هم به لحاظ شکل حرکت که اقدام فردی در نقاط منفصل و ناهمزمان است، هم به دلیل مضمون مطالبه اش که مطالبات داغ و حاد انبوهی از زنان را در این شکل سمبولیک اش بیان نمی کند؛ و نیز بخاطر آن که تا زمانی که سرکوب خشن و ارعاب چیره است، قهرمانی، توده ای نمی شود و همچنان استثنا می ماند. از جنبش ویدانی نباید انتظار گسترش و پایداری بیش از اندازه محدوی را داشت. جنبش ویدائی کار خود را تا همینجا کرده و اثر تاریخی و اجتماعی و سیاسی اش را گذاشته است. اصرار بر تداوم بیش از ظرفیت آن، این حرکت را بر ضد خود تبدیل می کند و تلفات و آسیب های سیاسی و روانی به دنبال می آورد. بجای پر کردن خلا حضور توده ای با سوق دادن قهرمانان به کام نهنگ، باید راه های مشارکت جمعی زنان در این پیکار دشوار را جستجو کرد.

6- ستم جنسی  عمدتاً مختص زنان است اما مستقل از ستم های سیاسی و طبقاتی و ملی نیست. تبعیض جنسی  نقطه تلاقی و تراکم همه تبعیضات و نابرابری ها در جامعه است. ستم جنسی در عین حال وسیله ای برای حفظ تبعیضات و نابرابری های دیگر است. به این دلیل اگر چه تنها زنان هستند که می توانند پیگیرانه علیه مرد سالاری و پدرسالاری مبارزه کنند، اما به تنهائی نمی توانند به آزادی و برابری دست پیدا کنند. جنبش دمکراتیک برای آزادی های سیاسی و مدنی و حقوق شهروندی، جنبش کارگری، جنبش دانشجوئی  و جنبش های مترقی ملی همانقدر برای پیروزی خود محتاج یک جنبش نیرومند فمینیستی برای آزادی و برابری هستند که جنبش زنان برای پیشروی و موفقیت خود به پیوند با این جنبش ها نیازمند است. اما جنبش فمینیستی برای نیرومند شدن نه تنها به حمایت شدن از جانب دیگر جنبش های آزادی خواه و برابری طلب نیازمند است، بلکه باید خود به جنبشی توده ای تبدیل شود و در محدوده زنان روشنفکر و طبقات میانی و تحصیل کرده نماند. اکثریت عظیم توده زنان را زنان طبقات زحمتکش تشکیل می دهند. اگر جنبش فمینیستی خود را صرفا محدود به اعتراضات و مطالبات حقوقی و محدود به مطالبات اقشار مدرن و تحصیل کرده طبقات متوسط ( که اهمیت و جای خود را دارند ) نکند و مبارزه با تبعیضات  و آپارتاید جنسی را فراتر از محیط های دانشگاهی و اداری، در سطح وسیع جامعه هم در نظر داشته باشد، رفتن میان زنان طبقات پائین و زحمتکش امری اساسی است. جنبش مترقی فمینیستی تنها در صورت نمایندگی کردن مطالبات مساوات طلبانه این اکثریت زحمتکش زنان است که می تواند آنان را به سوی خود جلب کند و تا زمانی که آنان این جنبش را مال خود ندانند و در آن با مطالبات جاری و ملموس خودشان شرکت نداشته باشند، این جنبش نمی تواند توده ای  شود.

7- مبارزه با آپارتاید جنسی کلیدی ترین و فراگیرترین عرصه مقابله با تحقیر و توهین زن بعنوان انسان درجه دوم و مستحق بی حقی یا حقوق کم تر است. آپارتاید جنسی در جمهوری اسلامی تنها در عرصه جدائی زن و مرد در حیات عمومی جامعه، در کلاس های درس و اتوبوس ها  نیست که اعمال می شود، بلکه در جدائی مشاغل زنانه و مردانه یعنی در تقسیم بندی بازار جنسیتی کار هم با شدت تمام پیاده می شود. تبعیض جنسیتی افقی در بازار کار ( موانع انتخاب شغل ) و تبعیض عمودی در اشتغال ( موانع ارتقا تخصص ها و مسئولیت ها ) بیش از همه اقشار جامعه، زنان طبقات کارگر و زحمتکش را  محکوم به محرومیت و فقر، و در نتیجه، مجبور به زندگی زیر سایه مردان و در کنترل پدر سالاری می کند. مسئله به این محدود نیست که % ۵ , ۶ ۹ مشاغل مدیریتی در اختیار مردان است یا محل کار زنان و مردان را از هم جدا می کنند، بلکه امروز در رژیم سرمایه داری اسلامی کار به جائی رسیده است که کارخانه ها از استخدام زنان خود داری می کنند. زنان را به سمت  کارهای موقت حتا یک روزه  و غالبا بی قرارداد در  کارگاه های کوچکی که از شمولیت قانون کار معاف شده اند، و یا به کار گرفتن در خانه های خود کیش می دهند. این فقط استثمار وحشیانه نیست، آپارتاید جنسی هم هست، و نئو لیبرالیسم  اقتصادی از آن استقبال و در بازار کار حد اکثر استفاده را از آن می کند.

8- جنبش فمینیستی ایران در آغاز کار است و راه درازی در پیش دارد، اما اساس این است که به راه افتاده است و هرچند به دشواری، به کندی و با پرداخت هزینه، اما  دارد به جلو می رود و به نظر نمی رسد هیچ نیروئی توان متوقف کردن اش را داشته باشد. آنچه از این پس اهمیت دارد، تلاش در راستای گسترش پایگان توده ای، نمایندگی اکثریت زنان کشور و ایجاد پیوند متقابل با دیگر جنبش های ستمْ ستیز، آزادی خواه و برابری طلب است.

9- آزادی خواهی و برابری طلبی جنبش مترقی زنان، سرشت مشترک آن با جنبش سوسیالیستی کارگری است زیرا هر دو علیه سلطه و هر دو خواهان برابری فرصت ها برای رشد و شکوفائی اند، یکی در مناسبات طبقاتی و دیگری در مناسبات جنسیتی. جنبش سوسیالیستی بدون رهائی زنان و جنبش آزادی خواه و برابری طلب زنان بدون جنبش کارگری به مقصد نمی رسند. اگر آگاهی و همراهی وجود داشته باشد، جنبش مترقی فمینیستی می تواند نزدیک ترین متحد جنبش کارگری و جنبش سوسیالیستی کارگری، حقیقی ترین مدافع جنبش رهائی زنان باشد.

 

شهاب برهان

12 اسفند 1396 / 3 مارس 2018