برای آزادی

بازنشستگان ایران: از فقر و رنج تا مقاومت و اعتراض

حدود ۲۰ تشکل و نهاد مربوط به بازنشستگان فراخوانی برای تجمع صادر کرده اند و نوشته اند که بازنشستگان ۱۹ آبان در اعتراض به وضعیت زندگی «غیر قابل تحمل» و «فقر و فلاکت تحمیلی» بی‌سابقه، و برای «دادخواهی» مقابل مجلس و سازمان برنامه و بودجه تجمع خواهند کرد. «فقر و فلاکت بی سابقه» و «زندگی غیرقابل تحمل» بازنشستگان دقیقا به چه معناست؟ چرا بازنشستگان بطور متناوب و خستگی‌ناپذیر به خیابان می‌آیند و به وضعیت خود اعتراض می‌کنند؟ زمانه برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها، با دو بازنشسته تامین اجتماعی درباره وضعیت معیشت‌شان گفت‌و‌گو کرده است.

یک بازنشسته ۶۹ ساله که برای تامین هزینه زندگی خانواده سه نفره‌اش دو جا کار می‌کند، می‌گوید چهار میلیون تومان درآمد دارد و ناگزیر است بسیاری از اقلام کالا و خدمات را از سبد مصرف خود حذف کند: «سعی می‌کنیم بیشتر حاضری بخوریم.»

بازنشسته دیگر می‌گوید مستمری‌اش یک میلیون و ۶۶۰ و هزینه زندگی‌اش چهار میلیون تومان است و تنها قادر است مواد غذایی حداقلی را تامین کند: «ماهی حداکثر یک بار مرغ می‌خوریم.»

حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد بازنشستگان با درآمد حداقل زندگی می‌کنند. حداقل حقوق بازنشستگان صندوق‌های بازنشستگی یک‌میلیون و ۵۸۵‌ هزار تومان است. این در حالی است که به گفته فرامرز توفیقی رئیس کمیته دستمزد شوراهای اسلامی کار سبد معاش در شهریور ماه از مرز ۸ میلیون تومان عبور کرده است.

توفیقی ۱۵ آبان گفت هزینه سبد معیشت یک خانوار ۳. ۳ نفره به ۸ میلیون و ۷۴ هزار تومان در هر ماه رسیده است.

طبق آمار رسمی، بیش از یک میلیون بازنشسته به ناگزیر در سنین کهنسالی به کار رو آورده‌اند. آن‌ها در کنار کارگران مهاجر، کارگران واحدهای تولیدی زیرزمینی و کارگران روز مزد به نیروی کار ارزان در بازار کار تبدیل شده‌اند.

دولت در سال‌های اخیر بارها وعده کرده است مستمری بازنشستگان را ترمیم کند اما این وعده در حد حرف باقی مانده است.

وقتی می‌گوئیم فقر بازنشستگان، از چه صحبت می‌کنیم؟
به گفته‌ی علی‌اکبر عیوضی، عضو هیأت‌مدیره کانون بازنشستگان تأمین اجتماعی، حدود ۶۰‌درصد بازنشستگان حقوق حداقل را دارند و «برخی بازنشستگان حتی دریافتی‌هایشان به زیر نیم‌میلیون تومان می‌رسد.»

محمد حسن موسیوند عضو هیات مدیره کانون بازنشستگان تامین اجتماعی شهر خرم‌‌آباد که بازنشستگان زیر خط فقر را بین ۶۰ تا ۷۰ درصد از بازنشستگان تامین اجتماعی اعلام کرده می‌گوید آن‌ها هر ماه بین یک تا دو و نیم میلیون تومان دریافتی دارند.

یک مستمری‌بگیر سازمان تامین اجتماعی که ماهانه یک میلیون و ۶۰۰ هزار تومان از این سازمان دریافت می‌کند، به زمانه می‌گوید جز خوراک و نیازمندی‌های اولیه و آن هم در حد حداقلی چیز دیگیر نمی‌تواند بخرد: «ماهی حداکثر یک مرغ می‌توانم بخرم.» کالاهای خدماتی از سبد مصرف این بازشنسته حذف شده‌اند با این حال هزینه ماهانه او حداقل چهار میلیون تومان است. بیمه درمانی او حتی درمان‌های پایه را هم پوشش نمی‌دهند: «تا به حال فقط در حد سرماخوردگی قابل استفاده بوده».

بازنشسته دیگر کارگر کفاش بوده است. او به زمانه گفت یک میلیون و ۶۵۰ هزار تومان مقرری می‌گیرد و هزینه همسر خانه‌دار و دختر ۲۷ ساله‌اش را می‌پردازد. دخترش در آرایشگاه کار می‌کند اما درآمد اندک او تنها مخارج خودش شامل لباس و آرایش را پوشش می‌دهد. خانه شخصی دارند اما ماهانه قسط ماشین می‌دهد و صد هزار تومان هم بابت بیمه تکمیلی می‌پردازد.

کارگر بازنشسته ۶۸ ساله است و دو جا کار می‌کند.

مجموع درآمد این خانواده چهار میلیون تومان است. آن‌ها در هزینه پوشاک، سفر و خورد و خوراک صرفه‌جویی می‌کنند. اقلامی مانند گوشت و روغن زیتون را تقریبا از سفره‌شان حذف کرده‌اند. مهمانی نمی‌روند و مهمان دعوت نمی‌کنند: «بیشتر سعی می‌کنیم حاضری بخوریم.»

با این که ماهانه صد هزار تومان از مستمری‌ این بازنشسته بابت بیمه تکمیلی کسر می‌شود اما این بیمه ویزیت دکتر متخصص را پوشش نمی‌دهد، و ۲۰ درصد هزینه دارو، ۵۰ درصد هزینه فیزیوتراپی. عکس و اسکن و غیره هم درصدی را پوشش می‌دهد.

بازنشستگان، نیروی کار ارزان
در چنین شرایطی بازنشستگان حداقل‌بگیر که اندوخته‌ای ندارند ناگزیرند یک یا دو شغل داشته باشند تا اندکی از هزینه‌های زندگی‌شان را پوشش دهند. طبق آمار رسمی، یک تا یک و نیم میلیون بازنشسته در ایران شاغلند. اینان منبع کار ارزان برای کارفرمایان هستند.

گزارش مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی که روز ۹ مهر به مناسبت روز سالمندان منتشر کرده حاکی است حدود یک میلیون نفر ۶۰ ساله (سن بازنشستگی) و به بالا در ایران کار می‌کنند.

روزنامه شهروند این آمار را به نقل از منابع وزارت بهداشت یک و نیم میلیون تن اعلام کرده. این روزنامه نوشته است:

«طبق آمار‌های وزارت بهداشت ۱. ۵‌میلیون ایرانی بالای ۶۰ سال به دلایلی ازجمله تأمین‌نبودن، نیاز‌های معیشتی، انتقال تجربه، امید به زندگی و… تمایلی به بازنشستگی نداشته و دوباره به بازار کار برمی‌گردند.»

بازنشستگان چه کارهایی انجام می‌دهند؟
گزارش ۹ آبان شهروند از بازنشسته‌هایی نوشته که نگهبانی می‌دهند، در معاملات ملکی و نمایشگاه‌های اتومبیل پادو هستند، در آب‌میوه‌فروشی‌ها هویج پوست می‌کنند یا میوه خرد می‌کنند و یا در کارگاه‌های زیر زمینی در ازای دستمزدی ناچیز به کار مشغولند.

این گزارش درباره سالمندان دستفروش نوشته است:

«بعضی بازنشسته‌ها هم برای دستفروشی کنار خیابان جذب می‌شوند. بازاری‌ها می‌گویند مغازه‌داران اجناس خود را که نزدیک به تاریخ انقضا هستند یا مدت‌های طولانی در انبار مانده‌اند، برای دستفروشی کنار خیابان یا در مترو و اتوبوس در اختیار بازنشسته‌ها می‌گذارند و البته از آن‌ها وثایقی مانند سفته به ازای ارزش بساط‌شان می‌گیرند.»

چرایی علاقمندی کارفرمایان با بازنشستگان هم به نقل از کارفرمایان توضیح داده شده است:

«بازنشسته‌ها برخلاف جوان‌تر‌ها کمتر گرایش به ترک شغل دارند یا نیازی به پرداخت بیمه و سنوات و… ندارند، بنابراین آن‌ها گزینه‌های مطلوب‌تری برای کارفرمایان هستند.»

آیا مستمری بازنشستگان ترمیم می‌شود؟
سال‌هاست دولت در برابر اعتراض بازنشستگان به پائین آمدن سطح معیشت وعده ترمیم مستمری آن‌ها را داده است. این ترمیم قرار است از طریق قانون همسان‌سازی صورت بگیرد.

بازنشستگان متناسب با این که از کدام صندوق بازنشستگی مستمری دریافت می‌کنند، مشمول مقررات همسان‌سازی آن هستند.

بازنشستگان کشوری مشمول قانون مدیریت خدمات کشوری هستند که طبق آن مستمری بازنشستگان باید متناسب با حقوق شاغلان افزایش یابد و متناسب با نرخ تورم ترمیم شود.

همسان‌سازی حقوق بازنشستگان تامین اجتماعی هم مطابق مقررات طبق برنامه ششم توسعه قرار است از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ برای همه بازنشستگان این سازمان با استفاده از منابع داخلی آن و توسط خود آن اجرا شود.

بیشترین بازنشستگان تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی قرار دارند. محمد علی جنانی مدیرکل امور فنی مستمری‌های سازمان تأمین اجتماعی روز ۲۴ تیر در گفت‌و گو با ایرنا تعداد این بازنشستگان را بیش از دو میلیون تن اعلام کرد. او گفت:

«در حال حاضر حدود سه میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در بخش مستمری بگیران و بازنشستگان هستند که ۶۵ درصد بازنشسته، ۵ درصد از کار افتاده و ۳۰ درصد بازمانده هستند.»

سازمان تامین اجتماعی ۲۵ هزار میلیارد تومان کسری بودجه و ۳۹ هزار میلیارد تومان بدهی بانکی دارد. و همزمان ۲۵۰ هزار میلیارد تومان از دولت طلبکار است.

صندوق بازنشستگی سازمان تامین اجتماعی اجرایی شدن طرح همسان‌سازی حقوق بازنشستگان را به تامین اعتبار مورد نیاز از سوی دولت منوط کرده است. اما دولت از پرداخت بدهی خود به این سازمان سر می‌زند.

در کنار این‌ها بازنشستگان لشگری و سایر صندوق‌های بازنشستگی مانند صندوق بازنشستگی فولاد هستند.

با توجه به سوء استفاده‌ها و ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی. یکی از خواست‌های تشکل‌های بازنشستگان تجمیع این صندوق‌ها و اداره آن‌ها تحت نظارت بازنشستگان است.

بیانیه مشترک بازنشستگان در رابطه با عدم اجرای قانون همسان‌سازی در سال جاری نوشته است:

«درطول سا‌ل جاری، دولت و مجلس حتی از اجرای قوانین نیم‌بند تصویب شده‌ی خود به بهانه عدم تامین بودجه کافی، سر باز زده و کماکان تعرض مداوم به سطح زیست و معیشت بازنشستگان را ادامه می‌دهند.

علاوه بر این، هیچ اقدام جدی در مورد کاهش نرخ تورم و افزایش و ترمیم حقوق بازنشستگان مطابق هزینه سبد خانوار، توانمندسازی سازی و احیای ظرفیت صندوق‌ها، پرداخت بدهی‌های دولت به آن‌ها و کنترل و نظارت نمایندگان واقعی بازنشستگان بر صندوق‌ها صورت نگرفته است.»

دولت قصد دارد در لایحه بودجه سال ۹۹، ۶ هزار میلیارد تومان برای اجرای طرح همسان‌سازی حقوق بازنشستگان در نظر بگیرد. ۱۵ اکتبر محمد باقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه گفت: برای همسان سازی حقوق بازنشستگان که هنوز قانون آن به طور قطعی ابلاغ نشده است، می‌خواهیم سال آینده ۶ هزار میلیارد تومان اختصاص دهیم.»

به گفته‌ی حمید حاج اسماعیلی که رسانه‌ها از او بعنوان کارشناس اقتصادی یاد می‌کنند گرچه اختصاص بودجه برای طرح همسان‌سازی مثبت است اما، «برای اجرایی کردن این طرح باید مولفه‌ها و اساس نامه‌هایی در دستورکار دولت قرار گیرد، اما هم اکنون هیچ مبنای مشخصی برای همسان سازی حقوق بازنشستگان وجود ندارد.»

او روز ۷ آبان درباره در نظر گرفتن احتمالی ۶ هزار میلیارد در سال آینده همسان‌سازی به خبرگزاری میزان گفت:

«مبلغ ۶ هزار میلیارد برای بودجه سال آینده بسیار کم است و ممکن است تنها یک ماه از حقوق تمام بازنشستگان کشور را کفاف دهد.»