برای آزادی

دلار در آستانه ۲۰ هزار تومان: بازار از کنترل خارج شده است

نرخ دلار در بازار آزاد و خارج از صرافی‌ها از ۱۹ هزار و ۵۰۰ تومان عبور کرد. رئیس کل بانک مرکزی افزایش نرخ دلار را «هیجانی» خوانده، کارشناسان اقتصاد در ایران اما نظر دیگری دارند و می‌گویند: کنترل بازار ارز از دست دولت خارج شده است.

دلار ۲۰ هزار تومانی تا سال قبل هم بیشتر به شوخی می‌ماند تا واقعیت اما با تداوم روند صعودی که از آغاز سال جاری شروع شده بود، یکشنبه یکم تیر دلار در آستانه ۲۰ هزار تومان ایستاد، رقمی بی‌سابقه که در روزهای آینده می‌تواند بالاتر هم برود.

دو ماه قبل، در آغاز اردیبهشت هنگامی که نرخ برابری دلار دوباره سرعت گرفت، خبرگزاری‌های اقتصادی ایران به نقل از «کارشناسان اقتصادی» افزایش ۲۰ تا ۳۰ درصدی قیمت ارز تا پایان سال را پیش‌بینی کردند. یک کارشناس اقتصادی به خبرگزاری موج گفت: تا پایان سال نرخ دلار به ۱۸ هزار تومان می‌رسد.

هنوز سه ماه از آغاز سال گذشته که اسکناس آمریکایی در بازار بالاتر از ۱۹ هزار تومان خرید و فروش می‌شود. رئیس کل بانک مرکزی رشد قیمت را «ناشی از جو روانی قطعنامه شورای حکام» دانست و نوشت: «ارزش ذاتی نرخ ارز، با در نظر گرفتن متغیرهای اقتصادی، سیاسی و روانی، درمقایسه با نرخی که امروز در بازارخرید و فروش می‌شود، حتماً پایین‌تر است».

بازار اما بدون توجه به سخنان رئیس کل به پیشروی ادامه داد و در آستانه ورود به کانال ۲۰ هزار تومان متوقف شد تا ریال بیش از پیش سقوط کند.

آیا بازار هیجانی است؟
«حباب قیمتی» و «رفتار هیجانی» توجیه همیشگی سیاستگذاران اقتصادی در ایران برای افزایش قیمت است. یک مدرس اقتصاد در دانشگاه مازندران اما معتقد است که رفتارهای هیجانی نمی‌تواند به تنهایی موجب گرانی دلار باشد.

زهرا کریمی در گفت‌وگو با روزنامه شهروند «شرایط اقتصادی حاکم بر کشور، تدام روند کاهش درآمد ارزی بر اثر پایین‌آمدن فروش نفت و بحران کرونا» را از عوامل افزایش نرخ دلار در هفته‌های اخیر دانست.

کرونا اقتصاد جهان را درگیر کرده است. حجم مبادلات تجاری کاهش یافته است. ایران اما پیش از همه‌گیری ویروس کرونا بخش زیادی از منابع ارزی خود را از دست داده بود. تحریم‌های آمریکا که روز به روز شدیدتر می‌شود صادرات نفت به عنوان منبع اصلی درآمد ارزی را به حداقل ممکن رسانده است.

براساس اعلام مقام‌های حکومتی در سال ۹۸ تنها ۲۰ درصد از درآمد پیش‌بینی شده از صادرات نفت تحقق یافت. صادرات غیرنفتی هم درگیر موانع انتقال ارز به داخل بود و هست. به گونه‌ای که بانک مرکزی تخصیص ارز با نرخ مرجع و سامانه نیما را کاهش داد.

آلبرت بغزیان، مدرس اقتصاد در دانشگاه تهران هم هیجانی بودن قیمت دلار را رد کرده و بانک مرکزی را مسئول وضعیت کنونی دانسته است. او گفته است: «به نظر می‌آید بانک مرکزی اراده لازم برای کنترل نرخ ارز را از دست داده باشد».

دلار ۲۵ هزار تومانی در راه است؟
در آغاز سال جاری خبرهای تائید نشده‌ای مبنی بر تمایل دولت و بانک مرکزی برای تثبیت نرخ دلار در ۲۵ هزار تومان منتشر شد. حسین راغفر، مدرس اقتصاد اردیبهشت امسال بدون افشای نام گفته بود: « برخی از اعضای داخل دولت سیگنال ارز ۲۵ هزار تومانی صادر می‌کنند».

او کسری بودجه را علت اصلی تمایل دولت به افزایش نرخ ارز عنوان کرده بود. موضوعی که این روزها هم دوباره مطرح است و گفته می‌شود دولت برای جبران کسری بودجه که رقم آن به ۱۵۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد، عرضه ارز را محدود کرده است. کاهش عرضه در شرایطی است که به شیوع کرونا تقاضا برای ارز مسافرتی را کاهش داده است.

کسری درآمد ارزی چقدر است؟
درآمدهای ارزی پیش‌بینی شده در سال ۹۸ تحقق نیافته است. دولت در بودجه امسال هم ارقام درآمدی را بیشتر از رقم واقعی پیش‌بینی کرده است. پیش‌بینی دولت درآمد ۴۸ هزار میلیارد تومانی از صادرات نفت در سال جاری است اما در سال گذشته بر پایه اظهارات رئیس سازمان برنامه و بودجه و معاون اول رئیس دولت ۷۰ درصد درآمدهای نفتی پیش‌بینی شده محقق نشد.

برآوردها نشان می‌دهد در سال جاری نیز با توجه به کاهش قیمت نفت و صادرات ایران کمتر از یک چهارم درآمد نفتی (معادل ۱۰ میلیارد دلار) محقق شود. صادرات غیرنفتی ایران هم نزدیک به ۳۵ میلیارد دلار پیش‌بینی شده است. حتی اگر این بخش از درآمدهای پیش‌بینی شده هم محقق شود بازهم ایران برای انتقال منابع ارزی به ایران محدودیت دارد.

در مقابل نیاز ارزی ایران تنها برای واردات کالا و خدمات بالغ بر ۵۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که در بهترین حالت ۵ میلیارد دلار بیشتر از میزان ارز ورودی است.

دلار نرخ تورم را افزایش می‌دهد؟
دلار یک محرک تاثیرگذار در شاخص‌های اقتصادی ایران به شمار می‌رود. پیشروی نرخ برابری آن به معنای کاهش ارزش پول ملی، سطح واقعی دستمزدها و قدرت خرید خانوار است.

رشد بیشتر نرخ دلار سیاست کنترل نرخ تورم بانک مرکزی را هم بی‌اثر می‌کند. قیمت کالاهای اساسی وارداتی را گران‌تر خواهد کرد و در نهایت نرخ تورم را تحریک و افزایشی می‌کند.