برای آزادی

اعتراضات به خشک شدن دریاچه ارومیه؛ تبریز پادگان نظامی شد
۲۶ تیر ۱۴۰۱
پرویز یاری

در پی انتشار فراخوان تجمعات خیابانی از سوی فعالان مدنی آذربایجانی، روز شنبه ۲۵ تیر۱۴۰۱، شهرهای ارومیه و نقده شاهد تجمع شهروندان در اعتراض به خشک شدن دریاچه بودند. تبریز در این روز جو امنیتی کم‌سابقه‌ای را تجربه کرد و میدان «امام حسین» تهران، «سبزه‌میدان» زنجان، میدان «امام» میاندوآب و میدان «شریعتی» اردبیل نیز میزبان نیروهای امنیتی، انتظامی و ضد شورش بودند.

هم‌چنین ده‌ها شهروند و فعال محیط‌زیست آذربایجانی در شهرهای مختلف توسط نیروهای امنیتی بازداشت شدند.

در روزهای منتهی به روز برگزاری تجمع اعتراضی نیز نهادهای امنیتی اقدام به احضار و تهدید فعالان مدنی در تبریز، ارومیه و زنجان کردند.

این گزارش، روایت اعتراضات خیابانی روز ۲۵ تیر۱۴۰۱ از زبان شهروندان و فعالان محیط‌زیست ارومیه‌ای و تبریزی است.

***

«از صبح روز شنبه، جو ارومیه امنیتی بود. مرکز شهر، خصوصاً حوالی تقاطع عطایی، قدم‌ به‌ قدم مامور و لباس شخصی ایستاده بود. خیابان‌های امام و عطایی به شکل غیرعادی شلوغ بودند. مردم در پیاده‌روها بلند حرف می‌زدند و عصبانی بودند؛ انگار همه منتظر جرقه‌ای برای شروع اعتراضات بودند. ناگهان از میان جمعیت، دختربچه‌ای فریاد زد بی‌شرف! گویا ماموران سعی کرده بودند که پدر این دختر را بازداشت کنند که او هم واکنش نشان داده بود. بلافاصله بعد از فریاد این دختر، مردم از پیاده‌روها و مغازه‌ها وارد خیابان شدند و شروع به شعار دادن کردند. آن‌ها شعار می‌دادند اورمو گلو سوسوزدو – آذربایجان اویانماسا اودوزدو (دریاچه ارومیه تشنه است – آذربایجان بیدار نشود، بازنده است).»

این روایت یک زن ارومیه‌ای از آغاز تجمع خیابانی روز گذشته در این شهر است. این شهروند که نخواست نامش فاش شود، در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» می‌گوید شاهد بازداشت تعدادی از معترضان و برخورد خشن نیروهای امنیتی با مردم بوده است.

بازداشت‌شدگان در ارومیه

بر پایه گزارش‌های رسیده به «ایران‌وایر»، نیروهای امنیتی و انتظامی هم‌زمان با اعتراضات روز ۲۵تیر۱۴۰۱ ارومیه، ده‌ها تن را بازداشت کردند که «رضا اعتباری‌راد»، «رضا اکبرزاده»، «حمید اکبرزاده» و «میکائیل قلی‌پور» از جمله این بازداشت‌شدگان هستند. «هوشنگ نقی‌زاده»، فعال مدنی ساکن ارومیه نیز ساعتی پیش از آغاز تجمعات اعتراضی در این شهر توسط ماموران نیروی انتظامی بازداشت شده بود.

پلیس اطلاعات و امنیت ارومیه هم صبح روز ۲۵ تیر اقدام به احضار ده‌ها فعال مدنی ساکن این شهر، از جمله «عطا کریمی»، «علی عزیزی»، «امیر ابراهیم‌لو»، «بهزاد پاشازاده»، «میلاد مختاری» و... کرد. ماموران تماس‌ گیرنده با این فعالان مدنی، آن‌ها را تهدید کرده بودند که در صورت شرکت در تجمعات اعتراضی، بازداشت خواهند شد.

شهروند ارومیه‌ای که با «ایران‌وایر» گفت‌وگو کرده است، درباره دلایل شرکت در اعتراضات روز ۲۵تیر می‌گوید: «به خیابان آمدم تا فردا مجبور نشوم خانه‌ام را ترک کنم و حاشیه‌نشین شهرهای دیگر شوم. یا امروز با اعتراض دولت را مجبور می‌کنیم تا فکری به حال دریاچه ارومیه کند و یا فردا مثل روستاییان اطراف دریاچه باید شهر را تخلیه کنیم. ما می‌دانیم که سیاست دولت ایران، خشک کردن دریاچه ارومیه است اما ما اجازه نمی‌دهیم آن‌ها ارومیه زیبای ما را تبدیل به کویر نمک کنند. ما امروز مانند سال ۱۳۹۰ به خیابان آمدیم، اگر صدای اعتراض‌مان را نشوند، بازهم می‌آییم.»

هم‌زمان با برگزاری اعتراضات خیابانی روز ۲۵تیر در ارومیه، شهروندان نقده‌ای نیز با برپایی تجمع به دلیل سیاست‌های مدیریت منابع آب توسط جمهوری اسلامی نسبت به دریاچه ارومیه، اعتراض کردند. در این روز، شهرهای تبریز، میاندوآب، زنجان، اردبیل و تهران نیز صحنه حضور گسترده نیروهای امنیتی در میادین این شهرها بودند. هم‌زمان در ارومیه و تبریز، شهروندان این شهرها از اختلال شدید اینترنت در محله‌های نزدیک به محل تجمعات خبر دادند.

در تبریز چه گذشت؟

یک شهروند تبریزی در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» درباره حوادث روز ۲۵تیر در این شهر می‌گوید: «تبریز عملاً تبدیل به پادگان نظامی شده بود. مصلای شهر، حیاط استانداری، ساختمان‌های نهادهای دولتی و طبقات بالای پاساژها در خیابان جمهوری پر از نیروهای ضد شورش بودند. در خیابان‌های اطراف بازار تبریز هم نیروی‌های امنیتی و انتظامی به همراه ماشین‌های آب‌پاش و موتورسواران مستقر شده بودند. راسته‌بازار امروز پر از جمعیت بود اما ماموران اجازه هیچ‌گونه توقفی را نمی‌دادند. آن‌ها با باتوم مردم را متفرق و موبایل هرکسی را که فیلم می‌گرفت، ضبط می‌کردند. آن‌ها با بازداشت تعداد زیادی از مردم، حتی اجازه شکل‌گیری هسته اولیه تجمع را هم ندادند.»

بر اساس گزارش‌های رسیده به «ایران‌وایر»، ماموران امنیتی عصر روز شنبه در شهرهای تبریز، میاندوآب و نقده اقدام به بازداشت تعداد زیادی از شهروندان و فعالان محیط زیستی در این شهرها کردند. «حکیمه احمدی»، «ابراهیم آذراوغلو»، «حمید پورولی»، «یونس قلی‌زاده» و «جلال دهقانی» در تبریز، «جلال کودریلو»، «مصطفی دولت‌خواه»، «نادر امانی»، «ولی ظهرابی» و «ناصر حشمتی» در میاندوآب و «مسعود عباس‌زاده» در نقده از جمله بازداشت‌شدگان این روز هستند.

هم‌چنین روز چهارشنبه ۲۲تیر۱۴۰۱ نیز ماموران اداره اطلاعات شهرستان تبریز با هدف بازداشت «شاهین برزگر»، به خانه پدری این فعال مدنی یورش بردند اما به دلیل نبود شاهین برزگر در خانه، ماموران موفق به بازداشت او نشدند. با این‌ وجود، ماموران اداره اطلاعات بدون ارایه حکم قضایی و با شکستن در وارد خانه برزگر شده و ضمن تفتیش خانه، اقدام به ضرب‌وجرح خواهر و برادر این فعال مدنی کرده بودند.

خبرگزاری «فارس» نیز با انتشار گزارشی از تجمعات روز شنبه، بازداشت شدن معترضان را تایید کرد. با این‌ وجود، این خبرگزاری نزدیک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به نقل از نیروی انتظامی، مردم و فعالان محیط‌زیست بازداشت‌ شده را «اشرار» نامید و نوشت که آن‌ها قصد تخریب اموال عمومی و برهم زدن امنیت مردم را داشته‌اند.

روند اعتراض‌های مردمی به خشک‌ شدن دریاچه ارومیه

اعتراضات روز ۲۵تیر۱۴۰۱، دومین تجمع خیابانی و فراگیر آذربایجانی‌ها در اعتراض به خشک شدن دریاچه ارومیه بود. در سال ۱۳۹۰ خورشیدی نیز اعتراضات مشابهی برگزار شد. اعتراضات آن سال، نتیجه سال‌ها بی‌اعتنایی جمهوری اسلامی به هشدارهای «کمپین نجات دریاچه ارومیه» و رد «طرح دو فوریت نجات دریاچه ارومیه» در مجلس شورای اسلامی بود.

انتشار خبر رد این طرح در مجلس، موجی از خشم و نارضایتی را بین مردم و فعالان محیط‌زیست ایجاد کرد و روز پنجم شهریور همان سال، شهرهای ارومیه و تبریز شاهد اعتراضات خیابانی گسترده بودند.

به‌رغم اعتراضات مردم و هشدارهای کارشناسان و نهادهای بین‌المللی نسبت وضعیت وخیم دریاچه ارومیه، جمهوری اسلامی کماکان به سیاست‌های نادرست خود در قبال دریاچه ادامه می‌دهد. وضعیت کنونی دریاچه ارومیه، میراث توسعه نامتوازن، تصمیمات نادرست در حوزه مدیریت منابع آب و بی‌توجهی به پتانسیل‌های سرزمینی حوزه آبریز این دریاچه است.

تشکیل «ستاد احیای دریاچه ارومیه» در دولت اول «حسن روحانی» نیز نتوانست شرایط بحرانی دریاچه را بهبود دهد.

به گفته «جلال محمودزاده»، عضو «کمیسیون کشاورزی» مجلس، ستاد احیای دریاچه ارومیه علاوه بر کمک‌های بین‌المللی، حدود شش هزار میلیارد تومان اعتبار دولتی دریافت کرد. با این‌ وجود، این نهاد در طول دوران فعالیت هفت‌ ساله خود، کمترین شفافیتی در شیوه هزینه بودجه‌های اختصاص‌ یافته نداشت و تبدیل به توجیه‌ کننده سیاست‌های آبی دولت در ارتباط با دریاچه ارومیه شد.

امروز دریاچه ارومیه در آستانه ثبت بدترین وضعیت تاریخ خود است. بر پایه آخرین داده‌های منتشر شده در ۲۲تیر۱۴۰۱ توسط سازمان آب منطقه‌ای استان آذربایجان ‌شرقی، تراز این دریاچه ۴۴ سانتی‌متر نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش یافته است. در همین مدت، هزار و ۲۵۷ کیلومتر مربع به وسعت مناطق خشک دریاچه ارومیه افزوده شده و حجم آب آن نیز ۱.۴ میلیارد مترمکعب کم شده است. این میزان به معنای خشک شدن بیش از ۹۰ درصد آب دریاچه ارومیه نسبت به تراز اکولوژیک آن است.

«ایران‌وایر» پیش‌تر با انتشار چندین گزارش، به عوامل و تبعات خشک شدن دریاچه ارومیه پرداخته است. با مرور این گزارشات، در مجموع می‌توان عوامل خشک شدن دریاچه ارومیه را شامل سیاست‌گذاری نادرست در حوزه کشاورزی، افزایش تصاعدی حفر چاه‌های غیرمجاز، احداث سدهای متعدد در حوزه آبریز دریاچه ارومیه و عدم پرداخت حق‌آبه زیست‌محیطی آن، ساخت پل «شهید کلانتری» در میانه دریاچه و تغییرات اقلیمی معرفی کرد.

تبعات خشک شدن دریاچه ارومیه نیز شامل ایجاد طوفان گردوغبارِ آلوده به نمک و فلزات سنگین، حرکت ماسه‌زارها و بیابان‌زایی، شیوع بیماری‌های تنفسی، از بین رفتن زمین‌های کشاورزی، نابودی سفره‌های آب زیرزمینی، خشک شدن قنات‌ها، چشمه‌ها و شوری روان آب‌ها، برهم خوردن فصل‌ها و افزایش دمای منطقه، مهاجرت مردم و تخلیه روستاهای اطراف دریاچه، افزایش تشعشع خورشید به دلیل خشکی دریاچه و در نتیجه آن، رشد بیماری‌هایی هم‌چون آب‌مروارید و سرطان پوست و نیز آسیب دیدن گونه‌های مختلف جانوری است.

این تبعات خشک شدن دریاچه ارومیه محدود به آذربایجان نیستند و بخشی از آن، چون گردوغبار نمکی، به شهرهای غرب و شمال غرب کشور و حتی تهران نیز تسری خواهد یافت و میلیون‌ها انسان را در معرض آسیب قرار خواهد داد.